Czerwona katorga 1923-1932
Dama o greckim profilu

Po raz pierwszy zetknąłem się z relacją Julii Nikołajewnej Danzas o jej więziennej i łagrowej poniewierce pisząc o Kanale Białomorskim; jest ona jedną z bohaterek mojej książki ? poświęciłem jej rozdział Dama o greckim profilu. Ponieważ z tamtego czasu zostały mi zrobione na własny użytek tłumaczenia fragmentów Czerwonej katorgi ? uznałem, że wspomnienia te powinny być szerzej udostępnione. Przełożyłem zatem ich całość, korzystając z rosyjskiej wersji dzieła (jego oryginał został wydany po francusku). Niemałą zachętą i pomocą był dla mnie surowy styl autorskiej narracji oraz jej niczym niezmącona prostota. Czerwona katorga jest zapisem dziesięciu lat z życia Julii Danzas. Spójrzmy więc w przeszłość i podążajmy jej duktem: zdanie za zdaniem, krok za krokiem, rok za rokiem?Oddaleni niemal sto lat od opisywanych wydarzeń, patrzymy na aresztowanie autorki jesienią 1923 roku, na przewiezienie jej do więzienia w Moskwie, pełną udręczeń wywózkę na Sybir, długi pobyt w tiurmie w Irkucku, przejazd z powrotem przez cały kraj i osadzenie w łagrze na Wyspach Sołowieckich, więźniarskie przeżycia na skrawku ziemi otoczonym wodami Morza Białego, i potem na pobyt w Miedwieżjej Gorze w Karelii. Odczytanie dołączonych do wydania kilku listów Julii Danzas do Maksyma Gorkiego i Jekatieriny Pieszkowej zobrazuje więzienną rzeczywistość Rosji lat 20. i 30. XX wieku lepiej niż niejeden tom uczonej rozprawy sowietologicznej. Opracowałem kalendarium życia autorki ? był to mój obowiązek wobec Czytelników, jako że Julia Danzas w Czerwonej katordze pisze niewiele o sobie. Jej wspomnienia zostały w roku 1935 wydane anonimowo, a powodu tej ostrożności nietrudno się domyśleć: stalinowska Rosja potrafiła dopaść swoich krytyków, gdziekolwiek się nie schronili (przykładem niech będzie zamordowanie prominentnego bolszewika Lwa Trockiego w odległym Meksyku). Zestawiłem też słownik terminów rosyjskich i krótką bibliografię ? zwracam w niej szczególną uwagę na opublikowane u nas niedawno wspomnienia Dmitrija Lichaczowa, który poznał Julię Danzas na Sołowkach.Ze WstępuSPIS TREŚCIWstępAresztowanieWIĘZIENIA MOSKIEWSKIEZ Piotrogrodu do Moskwy. Więzienie kobiece.Od Łubianki do Butyrek W ETAPIEWięzienia przejściowe. Wagony dlawięźniów. Rewizje. Przybycie do Irkucka IRKUCKWięzienie dla kobiet. W celi. W oczekiwaniuna śmierć. Cynga. Wyjazd na Sołowki SOŁOWKIIOrganizacja i reżim w łagrze. Filia piekła.Siekierka. Sprzedaż więźniów.O duchowieństwieIIKatorga dla kobiet. Ludzka zbieraninai rozwiązłość. Apel. Masowa egzekucja.Rozdział do robótIIILazaret obozowy. Kolonia dla młodzieży.?Polityczne?. Paskudna jak zawszeludzka zbieraninaIVOdpowiedzialność GPU. Urzędowainspekcja i jej wyniki. Epidemia dezynterii.Sytuacja kobiet. Nieustanna demoralizacjaKanał Białomorsko-BałtyckiObóz. W namiocie przytrzydziestostopniowym mrozie.Łgarstwo warte 300 000 ludzkich istnieńOSWOBODZENIEANEKSLISTY J. N. DANZAS DO PCzKZ IRKUCKIEGO IZOLATORALISTY J. N. DANZASKALENDARIUMWYBRANA BIBLIOGRAFIASŁOWNICZEK TERMINÓW ROSYJSKICH