Architekci i "paragraf aryjski" przypadek SARP - u (1934 - 1939)

Wydawnictwo EMG ma przyjemność przedstawić dziesiąty tom serii „Architektura jest najważniejsza”: „Architekci i paragraf aryjski. Przypadek SARP-u (1934–1939)” autorstwa Joanny Majczyk i Agnieszki Tomaszewicz. 

Wiedza bywa bolesna – i z taką konfrontuje nas ta książka. Zainteresowani dziejami architektury dwudziestolecia międzywojennego w Polsce wiedzieli coś niecoś o antysemickim epizodzie z lat trzydziestych. Nikt jednak dotąd nie zebrał i nie usystematyzował całej dostępnej wiedzy na ten temat. 

Dobrze udokumentowana praca Agnieszki Tomaszewicz i Joanny Majczyk krok po kroku prowadzi nas przez kolejne etapy upiornej historii wykluczenia. Pokazuje, jak czad antysemityzmu zatruwał kolejne osoby i organizacje i obezwładniał pogrążoną w bierności większość. Ubrany w paragrafy, odbierał ludziom prawo do pracy tylko ze względu na pochodzenie – prawdziwe bądź przypisywane. 

Może się wydawać, że architektura nie jest podatna na podziały i manipulacje. To jednak złudzenie, bo za architekturą stoją ludzie, z których część w dogodnych okolicznościach chętnie wykluczy konkurencję dla swojego wąsko widzianego interesu. Warto o tym pamiętać, nawet jeśli to trudne.

Małgorzata Omilanowska

Napisałyśmy tę książkę, ponieważ chciałyśmy spróbować zrozumieć, jak doszło do tego, że dawni koledzy i przyjaciele stali się dla siebie wrogami. Co musiało się wydarzyć, żeby tacy ludzie jak Jerzy Gelbard, powszechnie uważany za „jednego z najbardziej zdolnych architektów młodego pokolenia”, „wybitnego plastyka” i „artystę”, czy Maksymilian Goldberg, „erudyta, obdarzony fenomenalną pamięcią”, interesujący się wszystkim, „co się nazywało sztuką: malarstwem, rzeźbą, architekturą, teatrem i nową muzyką”, ze współpracowników i błyskotliwych rozmówców stali się Obcymi? Nie przekonuje nas twierdzenie, że „takie były czasy”; nie można usprawiedliwiać wprowadzenia „paragrafu aryjskiego” do statutu SARP-u kryzysem gospodarczym lat 30., szalejącym antysemityzmem ani dojściem Hitlera do władzy.

Agnieszka Tomaszewicz, Joanna Majczyk 



Agnieszka Tomaszewicz i Joanna Majczyk – architektki, profesorka i adiunktka na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Autorki wielu publikacji na temat architektury i urbanistyki XIX i XX wieku. Dzielą pasję do sztuki budowania i ludzkich historii z nią związanych, szczególnie tych przemilczanych. 



Seria jest dedykowana pamięci zmarłego w 2012 roku prof. Tomasza Mańkowskiego, architekta i pedagoga. 



Współwydawcą jest Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej



Publikacja pod Patronatem oraz dzięki wsparciu Mazowieckiej Okręgowej Izby Architektów Rzeczypospolitej Polskiej.



Partnerem wydania jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie.



Premiera: 9 lipca 2025, podczas Festiwalu Góry Literatury





ARCHITEKCI I PARAGRAF ARYJSKI. PRZYPADEK SARP-U (1934–1939)