Bezpieczeństwo społeczne
Pojęcia - Uwarunkowania - Wyzwania

Spis treści
Wstęp 7
Michał Brzeziński
Bezpieczeństwo społeczne jako rodzaj bezpieczeństwa. Ustalenia
wprowadzające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Witold Pokruszyński
Bezpieczeństwo społeczne – kategoria bezpieczeństwa
narodowego R P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Karina Paulina Marczuk
Bezpieczeństwo społeczne: potrzeba szerokiego ujęcia. I mplikacje
dla Polski 26
Aleksandra S krabacz
Uwarunkowania tworzenia bezpieczeństwa społecznego
w XXI wieku 53
Jolanta I trich-Drabarek
R ola państwa w tworzeniu bezpieczeństwa społecznego Polaków . . . . . 85
Beata Jóźwiak
Z adania samorządu terytorialnego w rozwiązywaniu podstawowych
kwestii społecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Krzysztof D ziurzyński
E dukacja jako czynnik wzmacniający bezpieczeństwo socjalne osób
i grup zagrożonych marginalizacją 121
Czesław Marcinkowski
T ransgraniczny charakter bezpieczeństwa społecznego pierwszej
kwarty XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
6
Grzegorz Baczewski
T endencje na polskim rynku pracy i ich wpływ na bezpieczeństwo
społeczne 141
Paweł C hojecki
S tan zagrożenia przestępczością pospolitą w Polsce w ciągu ostatniej
dekady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Marek L eszczyński
Wpływ demografii na poziom bezpieczeństwa społecznego . . . . . . . . . . 182
Leszek Baran
C o, kogo i dlaczego niepokoi w Polsce południowo-wschodniej?
Wpływ zagrożeń społecznych na poczucie bezpieczeństwa
mieszkańców Podkarpacia 189
Mariusz Kub iak
Bezpieczeństwo społeczne mniejszości narodowych i etnicznych
w Polsce 208
Anna Gdula
Z agrożenia społeczne współczesnej polskiej rodziny . . . . . . . . . . . . . . . . 219
Monika S truck-Peregończyk
Bezpieczeństwo społeczne osób niepełnosprawnych w Polsce 240
Urszula R omelczyk
R odzaje i zakres patologii społecznych w środowisku wojskowym
– próba diagnozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Em ilia K ępka
Aspekty tożsamościowo-kulturowe bezpieczeństwa społecznego
Rzeczpospolitej Polskiej 272
Thomas Gdesz
I nternet i systemy nawigacji jako zagrożenie bezpieczeństwa
społecznego 283
Spis treści
Wstęp
W tworzeniu bezpieczeństwa narodowego Polski w XXI wieku konieczne i niezbędne
jest uwzględnianie tych obszarów działalności państwa i społeczeństwa,
które przesądzają o trwaniu i rozwoju w sferze wewnętrznej oraz na arenie
międzynarodowej. Badacze stosunków międzynarodowych, politolodzy oraz specjaliści
w zakresie nauk o bezpieczeństwie są zgodni, iż współcześnie o potędze
państwa i dobrobycie jego obywateli nie przesądza już tylko siła militarna, ale
wiele innych czynników, w tym: gospodarczych, ekonomicznych, kulturowych
i społecznych1.
Rozpatrując zatem problematykę bezpieczeństwa narodowego przez pryzmat
wielu jego rodzajów, zainteresowanie badawcze autorów niniejszej publikacji
skoncentrowało się na stosunkowo mało dotychczas rozpoznanej naukowo problematyce
jaką jest bezpieczeństwo społeczne, rozumiane najogólniej jako ochrona
egzystencjalnych podstaw życia ludzi, zapewnienie możliwości zaspokajania
indywidualnych potrzeb (materialnych i duchowych) oraz realizacji aspiracji
życiowych przez tworzenie warunków do pracy i nauki, ochronę zdrowia oraz
gwarancje emerytalne.
Bezpieczeństwo społeczne obejmuje całokształt działań prawnych, organizacyjnych
i wychowawczych realizowanych przez podmioty rządowe (narodowe
i ponadnarodowe), samorządowe, pozarządowe oraz samych obywateli, które
mają na celu zapewnienie pewnego poziomu życia osobom, rodzinom, grupom
społecznym oraz niedopuszczenie do ich marginalizacji i wykluczenia społecznego.
C hodzi tu zwłaszcza o zapewnienie pomocy ludziom, którzy czasowo lub
trwale są niezdolni do pracy zawodowej, znaleźli się przez własną niezaradność
w trudnych sytuacjach życiowych lub ze względu na zaistniałe okoliczności
zewnętrzne (np. powódź, pożar) doświadczyli pogorszenia warunków życia2.
Warto jednak zaznaczyć, iż oferowana pomoc i wsparcie społeczne nie może
prowadzić do tzw. bezradności i bierności obywatelskiej, czyli oczekiwania, że
państwo rozwiąże za obywateli wszystkie problemy życiowe.
1 Z ob. m.in. W. K itler, Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie, uwarunkowania,
system, AON , Warszawa 2011, s. 9; S . S ulowski, M. Brzeziński (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne
państwa. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2009, s. 7.
2 M. L eszczyński, Wybrane aspekty bezpieczeństwa społecznego, O strowiec Świętokrzyski – K ielce
2011, s. 57–58.
8
We współczesnym świecie oprócz tradycyjnych już zagrożeń bezpieczeństwa
– politycznych, militarnych, czy naturalnych pojawia się wiele innych niebezpieczeństw
„niekonwencjonalnych”, które realnie zagrażają społeczeństwom, a nie
są jeszcze do końca zidentyfikowane i zdefiniowane. Z agrożenia te godzą bezpośrednio
w sam naród i jego biologiczne oraz egzystencjalne podstawy istnienia,
a co za tym idzie stanowią także realne zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa.
W literaturze przedmiotu zagrożenia te zostały nazwane zagrożeniami społecznymi,
w obrębie których można wyróżnić zagrożenia socjalne i psychospołeczne.
W istotny sposób wpływają one na jakość i standard życia społecznego, a tym
samym na poziom rozwoju cywilizacyjnego nie tylko danego państwa, ale również
społeczności międzynarodowych, wśród których, w dobie globalizacji, istnieje nie
tylko swobodny przepływ dóbr i usług, ale również wszelkiego rodzaju zagrożeń
z AIDS , narkomanią, handlem ludźmi i ich organami na czele. N iepokojącym
zjawiskiem jest również gwałtowny upadek wartości rodziny jako podstawowej
komórki społecznej, a co za tym idzie katastrofalny wprost wskaźnik przyrostu
naturalnego, który w połączeniu z innymi zagrożeniami społecznymi przyczynia
się znacząco do destrukcji współczesnego społeczeństwa, grożąc przerwaniem
ciągłości życia narodowego.
Zagrożenia społeczne to również główny problem Polski w opinii jednego
z największych polskich autorytetów Jana N owaka-Jeziorańskiego, który uważa
iż „najważniejsze problemy III R P to walka z bezrobociem, walka z korupcją,
zapewnienie obywatelom i zwalczanie schorzeń społecznych, takich jak szerzenie
się epidemii AIDS , narkomania, alkoholizm”3.
Bezrobocie, ubóstwo, bezdomność, narkomania, alkoholizm są zagrożeniami
społecznymi powodującymi dysfunkcję całych grup społecznych, które zaczynają
egzystować na marginesie życia społecznego. Z agrożone społeczności nie tylko
nie mogą podołać prawom i obowiązkom wynikającym z bycia obywatelem R P,
ale przede wszystkim nie wypełniają podstawowych obowiązków rodzicielskich
i wychowawczych w stosunku do swoich dzieci, tym samym rozszerzając zjawiska
patologiczne na coraz to młodsze pokolenia.
Dostrzegając te i inne problemy w obszarze bezpieczeństwa społecznego
zespół pracowników naukowo-badawczych szkół wyższych, w tym Uniwersytetu
Warszawskiego, Uniwersytetu Przyrodniczego-Humanistycznego w S iedlcach
oraz Wyższej S zkoły I nformatyki i Z arządzania z siedzibą w R zeszowie, a także
przedstawiciele administracji rządowej i samorządowej na czele z Ministerstwem
Pracy i Polityki S połecznej oraz Ministerstwem S praw Wewnętrznych, a także
Powiatowym C entrum Pomocy R odzinie w Pułtusku przygotował wydawnictwo,
w którym zasygnalizowane problemy zostały obszernie omówione.
Autorzy mają nadzieję, iż publikacja spotka się z życzliwym przyjęciem czytelników,
stanowiąc rzetelne źródło wiedzy na temat istoty i pojęcia bezpieczeństwa
społecznego, jego uwarunkowań, roli państwa, w tym podmiotów rządowych
3 J. N owak-Jeziorański, wywiad dla „Wprost” z 2002 r.
Wstęp
Wstęp 9
i samorządowych w kreowaniu polityki społecznej oraz rozwiązywaniu podstawowych
kwestii społecznych, a także zagrożeń społecznych, które pojawiają się
w różnych środowiskach, zarówno zawodowych, jak i społecznych.
Przegląd dostępnej literatury przedmiotu składnia do refleksji, iż trudno znaleźć
całościowe opracowanie dotyczące poruszanej problematyki. Jest ono tym
bardziej potrzebne i poszukiwane, ponieważ na ponad stu uczelniach publicznych
i prywatnych istnieją kierunki – bezpieczeństwo narodowe i bezpieczeństwo
wewnętrzne, w ramach których jest prowadzony przedmiot – bezpieczeństwo
społeczne.
Pozostaje mieć zatem nadzieję, iż niniejsze wydawnictwo wypełni lukę dydaktyczną,
odczuwaną przez studentów, wybierających wymienione kierunki studiów.
Aleksandra Skrabacz
Stanisław Sulowski