Bracia miesiące
Studia z antropologii historycznej Polski 1939-1945

Prof. Dr hab. Joanna Tokarska-Bakir (ur. 1958), antropolożka kultury i religioznawczyni. Pracowniczka Instytutu Slawistyki PAN, członek- -korespondent PAN. Stypendystka A. W. Mellona, A. von Humboldta, Princeton University oraz Institute for Advanced Study w Princeton, Imre Kertész Kolleg Jena. Autorka m.in. Légendes du sang. Une anthropologie du préjugé antisémite en Europe (Paris 2015; wyd. pol. Legendy o krwi. Antropologia przesądu, 2008), Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1946 (2012; wyd. ang. Pogrom Cries, 2017 i 2019); Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego, 2 tomy (2018). Studia ze zbioru Bracia miesiące, oparte na kwerendzie w Instytucie Pamięci Narodowej i innych archiwach, ukazują sposoby, w jakie w czasie ostatniej wojny nieżydowscy Polacy włączyli się w niemiecki projekt zagłady Żydów, a po jej zakończeniu – przyczynili do wymordowania znacznej części ocalałych. W opisie kilkunastu zdarzeń powracają te same pytania: jakie są społeczne korelaty przemocy antyżydowskiej, przedsięwziętej bez niemieckiej inicjatywy i wiedzy? Które typy relacji społecznych szczególnie często prowadziły do takiej przemocy? Czy owa przemoc była, jak chcą ocalali, integralną częścią i kontynuacją Holokaustu, czy należy ją kwalifikować jako odrębną, paralelną genocidal violence?

Bardzo ciekawa i ważna książka. W kwestiach poszukiwań źródłowych autorka spełnia kryteria najbardziej wymagających historyków. Pochyla się nad kolejnymi casusami i przygląda się im z dociekliwością śledczego – tyle, że staranniej i z większą wolą dojścia do prawdy niż w badanych wypadkach postępowali zawodowi śledczy. Owo mikrograficzne podejście stanowi o wadze książki – bowiem z tych mikrografii płyną wnioski znacznie ogólniejsze. Wnioski niedobre dla dominującej bohatersko- -martyrologicznej wizji narodu polskiego.

Z recenzji prof. Marcina Kuli