Jaxa Bykowscy w służbie Rzeczpospolitej

Według źródeł, udokumentowane początki rodu Jaxa Bykowskich sięgają pierwszej połowy IX wieku, kiedy to syn władcy Polski Leszka III zaczął używać nazwiska Jaksa i herbu Gryf. W książce Józefa Ignacego Kraszewskiego „Bracia Zmartwychwstańcy” czytamy: „Starym był ród Jaksów u Polan nad Odrą i Wartą, a szerokimi tu władał posiadłościami”. Uznając zwierzchnictwo Mieszka I i jego następców, Jaksowie dostarczali oddziałów zbrojnych i stawiali się na wyprawy wojenne.Kronikarz Jan Długosz i historyk Marcin Kromer wymieniają braci Jaksów Chroberza i Zyluta, którzy przyjęli chrzest w 966 roku razem z Mieszkiem I, co wskazuje na znaczenie rodu Jaksów.Na przestrzeni wieków, wielu przedstawicieli rodu Jaxa zostawiło trwały ślad w historii Polski. Dzieło niektórych przetrwało do dziś.Wspomnieć wystarczy Jana (Janika) Jaksę Gryfitę, arcybiskupa gnieźnieńskiego, który w XII wieku sprowadził do Polski Zakon Cystersów i ufundował pierwszy klasztor tego zakonu na ziemiach polskich, czy też Jaksę z Miechowa, znamienitego rycerza i aktywnego uczestnika wypraw krzyżowych, który w 1163 r. wprowadził do Miechowa, jako pierwszy w Europie, zakon Bożogrobców, fundując im klasztor.Losy licznych przedstawicieli rodu Jaxa wiążą się z ważnymi wydarzeniami z przeszłości naszego kraju, na które mieli nierzadko znaczący wpływ.Żyjący w czasach „złotego wieku” Rzeczypospolitej Stanisław Jaksa Bykowski wspierał elekcję Stefana Batorego na króla Polski, a po jego śmierci, w czasie bezkrólewia, był posłem do arcyksięcia austriackiego Maksymiliana III Habsburga roszczącego sobie prawa do korony polskiej z żądaniem ustąpienia z granic państwa. Dowodził też szlachtą walczącą z przeciwnikami Zygmunta III Wazy a po jego koronacji wziął udział w zwycięskiej bitwie pod Byczyną na czele wystawionej własnym sumptem roty, by ostatecznie rozprawić się z Maksymilianem III. Stanisław Jaksa Bykowski oraz jego synowie i potomni niejednokrotnie dowodzili swojej lojalności królowi stając po jego stronie podczas rokoszy szlacheckich czy zawirowań politycznych. Piastowali urzędy kasztelanów, wojewodów, starostów, byli posłami na sejm.Generałem i adiutantem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego był Antoni Jaksa Bykowski. Wraz z członkami Stronnictwa Patriotycznego, Antoni Jaksa Bykowski uczestniczył w pracach nad ustanowieniem Konstytucji 3 Maja.W bliższych nam czasach zapisali się swoją działalnością między innymi: Piotr Jaxa Bykowski – kierownik teatru w Kamieńcu Podolskim i autor powieści historycznych, profesor Juliusz Jaxa Bykowski – rektor Politechniki Lwowskiej, uczestnik powstania styczniowego i autor cyklu wykładów pt. „Encyklopedia maszyn”, czy profesor Ludwik Ferdynand Jaxa Bykowski – wykładowca Uniwersytetu Poznańskiego i organizator tajnego nauczania w czasie okupacji. Życiorysy wielu przedstawicieli rodu Jaxów dają świadectwo odwagi i wierności wyznawanym ideałom. Stanisław Jaromir Jaxa Bykowski był żołnierzem Legionów Polskich, a za swoje zasługi dla odzyskania niepodległości Polski został odznaczony, przez Józefa Piłsudskiego Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości. Wielu z członków rodu przywołanych w dostępnych na niniejszej stronie publikacjach zapłaciło najwyższą cenę za swą działalność społeczną i patriotyczną. Szczęsny Jaxa Bykowski, jako oficer polski zamordowany został w Katyniu. Czesława wraz z żoną i córką rozstrzelano na Pawiaku za udzielanie schronienia Żydom i przynależność do AK. Jego druga córka, Danuta Jaxa Bykowska, zginęła na posterunku sanitariuszki w czasie Powstania Warszawskiego. Ludwik Jaxa Bykowski, aresztowany przez UB w 1947 roku, zmarł na skutek tortur i nieludzkich warunków panujących w więzieniu. Lektura życiorysów członków rodu Jaxa Bykowskich pozwala spojrzeć na dzieje Polski przez pryzmat indywidualnych losów, decyzji i dążeń oraz codziennej, ciężkiej pracy wykonywanej w zatroskaniu o dobro wspólne i nieraz z ogromnym poświęceniem.