Kompetencje diagnostyczne i terapeutyczne w percepcji nauczycieli szkół ogólnodostępnych, integracyjnych i specjalnych

Diagnoza i terapia to działania uwarunkowane nauczycielskimi kompetencjami mieszczącymi się w obszarze metakompetencji – związanych ze zdolnością do uczenia się i refleksji oraz umiejętnością radzenia sobie w zmieniających się warunkach. Bycie kompetentnym nauczycielem diagnostą, nauczycielem terapeutą oznacza efektywne działanie w nieprzewi­dywalnych, nowych sytuacjach edukacyjnych, czyli im kompetencyjność nauczyciela jest wyższa, tym jakość jego pracy również.

Kompetencje diagnostyczne i terapeutyczne przejawiają się w interakcjach nauczyciel – dziecko/uczeń wyrażanych dążeniem do osiągania wspólnych celów, które sprzyjają wsparciu i stymulacji psychofizycznego rozwoju osoby. Dodatkowo stanowią fundament działań podejmowanych na rzecz dzieci o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych, by zapewnić im warunki służące rozwojowi potencjału oraz przygotowaniu do samodzielnego, wartościowego i satysfakcjonującego życia w społeczeństwie.

Pierwszy rozdział książki, zatytułowany Kompetencje zawodowe współczesnego nauczyciela, poza ustaleniami terminologicznymi, prezentuje zakresy znaczeniowe kompetencji oraz ich analizę kontekstową. Omawia elementy struktury kompetencji, model edukacji nauczyciela XXI wieku, jak również cechy nauczyciela warunkujące efektywność jego pracy. Odnosi się do obszarów kompetencji zawodowych nauczyciela i przedstawia różne typologie kompetencji, które krystalizowały się na przełomie dekad. Ta część opracowania stanowi niejako tło dla ulokowania kompetencji diagnostycznych i terapeutycznych, które stały się przedmiotem teoretycznych analiz zaprezentowanych w kolejnych rozdziałach publikacji.

Rozdział drugi, Diagnoza i jej rola w przestrzeni edukacyjnej, dotyczy problematyki diagnozy jako globalnego działania ukierunkowanego na poznanie osoby, z uwzględnieniem wielopłaszczyznowego jej funkcjonowania. Opisuje składowe kompetencji diagnostycznych jako wyznaczniki profesjonalizmu nauczyciela diagnosty. Odnosi się do aspektów badawczej postawy nauczyciela, która wyznacza jego zadania i role w obszarze działań edukacyjnych i terapeutycznych.

Rozdział trzeci, Terapia jako działanie pomocowe, to analiza pojęcia terapii jako wielopłaszczyznowego systemu oddziaływań zmierzających do wyrównywania opóźnień, niwelowania zaburzeń rozwojowych, radzenia sobie z problemami zdrowotnymi czy trudnościami edukacyjnymi dziecka/ucznia. Przedstawia rodzaje i fazy postępowania terapeutycznego, a także wymienia zadania nauczyciela terapeuty oraz zasady, którymi powinien się kierować. Ta część publikacji charakteryzuje kompetencje nauczyciela terapeuty rozpatrywane z perspektywy szkoły ogólnodostępnej, integracyjnej i specjalnej.

Kolejna część monografii (rozdziały czwarty i piąty) prezentuje założenia metodologiczne i badania dotyczące wybranych problemów związanych z procesem diagnozy i terapii, ze szczególnym uwzględnieniem roli i znaczenia kompetencji diagnostycznych i terapeutycznych w ocenie samych zainteresowanych, czyli nauczycieli. Przygotowanie tej części książki było podyktowane rozpoznaniem źródeł specjalistycznej wiedzy i rodzajów umiejętności w zakresie diagnozy i terapii wykorzystywanych przez nauczycieli szkół ogólnodostępnych, integracyjnych i specjalnych, a także analizą ich uwarunkowań.

Z uwagi na poruszaną problematykę niniejsza publikacja skierowana jest do szerokiego grona czytelników. Z jednej strony do środowisk naukowych, jako kontynuatorów dalszych i pogłębionych empirycznych poszukiwań w tym temacie, z drugiej – do osób związanych z praktyką pedagogiczną, czyli nauczycieli, specjalistów oraz studentów kierunków pedagogicznych, a także tych wszystkich, którzy poszukują inspiracji i nowych możliwości działań wspomagających codzienną pracę dziecka/ucznia.

„(...) publikacja wpisuje się w szeroki nurt badań nad kompetencjami nauczycieli. Mieści się zatem w obszarze tematycznym wymagającym nieustannej diagnozy i rozmysłu koncepcyjnego. Kompetencje diagnostyczne i terapeutyczne należą do kluczowych w pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami w rozwoju, warto jednak pamiętać, że są pewnego rodzaju nadbudową kompetencji humanistycznych i ogólnopedagogicznych. To zaś oznacza, że w praktyce – w związku z odmiennymi ścieżkami nabywania kwalifikacji nauczycielskich oraz kwalifikacji do kształcenia i wychowania uczniów z SPE – mogą się różnić znacząco w przypadku nauczycieli szkół ogólnokształcących, integracyjnych i specjalnych. Dlatego zamysł porównania tych kompetencji w odniesieniu do wskazanych trzech grup badanych już na wstępie oceniam jako interesujący poznawczo. Uzyskane wyniki badań można zatem doceniać w zakresie deskrypcji samych kompetencji, a także traktować jako głos w dyskusji nad uwarunkowaniami jakości kształcenia włączającego, integracyjnego oraz separacyjnego. To zaś niesie ze sobą również walory praktyczne (...)” – z recenzji prof. dr. hab. Zenona Gajdzicy.