Kronos 2/2017

ROSYJSKA OTCHŁAŃ 1917 | ERN – PASTERNAK – BŁOK – BIERDIAJEW – EPSZTIEJNKwartalnik wydawany przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego i Fundację Augusta hrabiego Cieszkowskiego.W latach poprzedzających Wielką Wojnę doszło w Rosji do konfliktu dwóch środowisk filozoficznych. Okcydentaliści związani z pismem „Logos” przekonywali, że dostarczają narzędzi koniecznych do odnowy filozofii narodowej i oczyszczenia jej z religijnych anachronizmów. Zarzucali tradycyjnej myśli rosyjskiej brak naukowości, nieodporność na wpływ doktryny prawosławnej, nieoryginalność, prowincjonalizm. „Pragnąc być filozofami – pisali – powinniśmy przede wszystkim być okcydentalistami. Musimy uznać, że jakkolwiek znaczące i interesujące byłyby poszczególne zjawiska w rosyjskiej filozofii naukowej, filozofia, która w dawnych czasach była grecka, obecnie jest przede wszystkim niemiecka” (przeł. M. Bohun). Władimir Ern, któremu oddajemy głos w „Prezentacjach”, nie chciał przystać na rozwiązanie proponowane przez redakcję „Logosu”. Kryzys kultury europejskiej, z jakim mamy do czynienia (mowa o pierwszej dekadzie XX stulecia), jest kryzysem samego rozumu pojętego jako /Verstand/, a więc bardziej jako pragmatyczny rozsądek niż jako Logos, którego rzekomo bronią okcydentaliści. Logos pojmowany jako Słowo to Rozum pojednany z naturą i Bogiem. Stanowi on rzeczywiste przezwyciężenie niszczącego w skutkach rozdwojenia na podmiot i przedmiot poznania, charakterystycznego dla epistemologii Kanta. O powrót do tak określonego Rozumu, strzegącego wartości Osoby, warto się strzelać, powiada Ern. Nie stanowienie podmiotowej autonomii moralnej, tylko zestrojenie ludzkiej duszy z duszą wszechświata może przynieść człowiekowi wolność, której on nie odrzuci ani też nie zechce poprawiać w imię wolności innej, prawdziwszej. W ocenie Erna kantowska etyka obowiązku to sposób na zdyscyplinowanie oddziałów wojskowych, nie zaś afirmacja wolności człowieka, być może dobra dla Prusaków, lecz śmiertelnie niebezpieczna dla Rosjan. Między innymi o tym właśnie pisał on w głośnym eseju o charakterystycznym tytule /Od Kanta do Kruppa/, wskazując na filozoficzne zaplecze militaryzmu niemieckiego, chcącego narzucić światu mechanistyczne ujęcie rzeczywistości oraz swoje rozumienie prawa.[Spis treści]PREZENTACJEWłodzimierz Ern, Krytyka Kantowskiego pojęcia prawdyWłodzimierz Ern, Hryhorij Sawwicz Skoworoda. Życie i nauczanieTomasz Herbich, Włodzimierza Erna program dla rosyjskiej filozofii. Wprowadzenie do lektury przekładówESEJEAleksandr Błok, O przeznaczeniu poetyPiotr Nowak, Ktokolwiek i jedenBoris Pasternak, Kim jest człowiek?Boris Pasternak, ChopinDawid Samojłow, O wierszu Pasternaka Zimowa nocOlga Siedakowa, „Wakat poety”: ku poetologii PasternakaMichaił Epsztiejn, Poezja jako ekstaza i jako interpretacja: Pasternak i MandelsztamNikołaj Bierdiajew, PicassoDaniel Wańczyk, Nikołaj Bierdiajew, Picasso i zmierzch ZachoduAnastasija Gaczewa, Fiodor Dostojewski i Nikołaj Fiodorow w zwierciadle dialogu rosyjskiej filozofii i literaturyNatalia Rostowa, Rosyjska literatura jako rosyjska filozofia poza granicami filozofiiIgor Jewłampijew, Idea nieklasycznej metafizyki w rosyjskiej filozofii początku XX wieku (Siemion Frank, Nikołaj Bierdiajew, Lew Karsawin)Fiodor Girenok, Charms: z punktu widzenia archeoawangardyWładimir Warawa, Literaturocentryzm jako rosyjski message filozoficzny.O twórczości Andrieja PłatonowaKamil M. Wielecki, Ekonomie życia codziennego, czyli Arystoteles w KrasnojarskuARCHIWUM FILOZOFII POLSKIEJAndrzej Wawrzynowicz, Problem mesjanizmu słowiańskiego w myśli Mariana ZdziechowskiegoMarian Zdziechowski, U opoki mesjanizmuANTYKWARIATAnna Dziedzic, Marian Zdziechowski a katolicyzm Stanisława BrzozowskiegoRECENZJE I POLEMIKI„Do polityki ciągnie mnie jak wilka do lasu, jak muchy do szamba”. O książce Piotra Nowaka rozmawiają z autorem Ivan Dimitrijević, Jan Rokita i Zbigniew StawrowskiDavid Herbert Lawrence, Odosobnione RozanowaMarek Blaszke, Rzecz o porządnym nierządzie, czyli rozprawa Bernarda Mandeville’a o porubstwieBronisław Świderski, List otwarty do Dyrektora Muzeum Polin w sprawie programu Obcy w domu. Wokół Marca ’68