Orgie słów
Terminologia misteriów w "Parafrazie Ewangelii wg św. Jana" Nonnosa z Panopolis

Książka poświęcona jest terminologii misteriów w epickiej Parafrazie Ewangelii wg św. Jana napisanej przez Nonnosa z Panopolis. Temat ten jest podwójnie tajemniczy. Postać Nonnosa, późnoantycznego poety greckiego z Egiptu, który najprawdopodobniej żył i tworzył w kosmopolitycznej Aleksandrii w V w. n.e., do dziś pozostaje zagadką. Niemal wszystko, co możemy o niej powiedzieć jest wynikiem naukowej spekulacji. Jest to tym bardziej frapujące, że Nonnos uznawany jest za jednego z najważniejszych poetów późnej starożytności, a jego spuścizna literacka, która oprócz Parafrazy obejmuje też monumentalny epos poświęcony Dionizosowi, greckiego bogu wina, misteriów i rytualnej ekstazy, traktowana jest dziś jako swoista summa antycznej kultury.Nie mniej zagadkowe pozostają same starożytne misteria, sekretne kulty bóstw, w których uczestniczyć mogli jedynie wtajemniczeni. Ich treść otoczona była ścisłą tajemnicą, która do dziś pozostaje w dużej mierze nieprzenikniona, wiemy jednak, że niosły one obietnicę lepszego losu za życia i po śmierci. Nie może więc dziwić, że terminologia związana z inicjacją w misteryjne obrzędy, a zwłaszcza w najsłynniejszy kult sprawowany w Eleusis ku czci Demeter i Kore oraz w bardzo rozpowszechnione misteria Dionizosa, stała się w literaturze antycznej uniwersalną metaforą dążenia ku temu, co prawdziwie boskie.Decydująca rola w upowszechnieniu tej metafory przypadła dialogom platońskim, które niezwykle sugestywnie przedstawiają uprawianie filozofii jako wtajemniczenie w misteria. Przenośnie użyta terminologia misteryjna powraca potem nie tylko u autorów pogańskich, lecz przenika także do zhellenizowanego judaizmu i antycznego chrześcijaństwa, gdzie znajduje szeroki użytek w egzegezie Biblii. Istotną rolę pełni również w Parafrazie Nonnosa z Panopolis.