Polityka akcyzowa w odniesieniu do wyrobów tytoniowych w Polsce w latach 2000-2010 i jej skutki ekonomiczne

Lata 2000-2011 charakteryzowały się gwałtownym wzrostem zarówno kwotowej jak i procentowej stawki akcyzy na papierosy. Naturalną konsekwencją wzrostu obu stawek akcyzy był gwałtowny wzrost cen papierosów w analizowanym okresie. Prezentowane w niniejszej monografii obliczenia pokazują, że cena papierosów wzrastała zarówno w ujęciu nominalnym jak i realnym, natomiast zmniejszała się liczba paczek papierosów, jakie w ciągu miesiąca mogła kupić osoba uzyskująca średni dochód. Ponieważ papierosy nie należą do żadnej z grup dóbr nietypowych (dobra Giffena lub dobra Yeblena), wzrost ceny papierosów powoduje spadek popytu na nie. Należy jednak pamiętać o tym, że obserwowany od kilku lat ciągły spadek popytu na papierosy nie musi oznaczać spadku konsumpcji i wzrostu poziomu zdrowotności społeczeństwa. Na skutek obserwowanego w ostatnich latach gwałtownego wzrostu cen papierosów, niektórzy konsumenci rzucali lub ograniczali palenie, niektórzy zamieniali papierosy wysokiej jakości na papierosy tanie i niezdrowe, natomiast zauważalna część konsumentów decydowała się na palenie papierosów pochodzących z przemytu.

Ustalenie kwotowej i procentowej stawki akcyzy to problem decyzyjny przed którym staje Ministerstwo Finansów. Mamy tu jednak do czynienia z problemem optymalizacji wielokryterialnej, gdyż osiągnięcie określonych przychodów z akcyzy nie jest jedynym celem. Kolejny cel jest zaś związany z poziomem zdrowotności społeczeństwa. Państwo powinno starać się prowadzić do spadku konsumpcji wyrobów tytoniowych i spadku zachorowalności na choroby wywoływane przez palenie papierosów. Konieczne jest znalezienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy konsumpcją papierosów a wydatkami Państwa związanymi z chorobami wywoływanymi przez nikotynę. Według takiego mechanizmu, ewentualny wzrost popytu na papierosy z jednej strony przyczynia się do wzrostu dochodów budżetowych, ale ten efekt jest kompensowany wzrostem wydatków na leczenie chorób układu oddechowego. Poziom stawki akcyzy i popyt na papierosy mają jednak znaczący wpływ na sytuację w przemyśle tytoniowym. Rząd ustalając politykę akcyzową powinien uwzględniać sytuację w przemyśle tytoniowym, gdyż sytuacja w jednej z gałęzi przemysłu ma wpływ na sytuację makroekonomiczną kraju. Wreszcie poziom stawki akcyzy ma wpływ na skalę przemytu papierosów. Należy zatem uwzględniać zależności pomiędzy stawką akcyzy a skalą przemytu. Wzrost udziału papierosów pochodzących z przemytu w całkowitej konsumpcji papierosów przyczynia się do wzrostu tzw. dochodów utraconych przez budżet państwa. Nie jest osiągany wówczas cel zdrowotnościowy, gdyż ludzie dalej konsumują papierosy, natomiast wzrost konsumpcji papierosów pochodzących z przemytu wpływa na spadek dochodów budżetu Państwa.

Jak widać z powyższej analizy, pomiędzy stawką akcyzy, ceną papierosów, popytem na papierosy a przemytem istnieje szereg zależności przyczy-nowo-skutkowych. Zrozumienie tych zależności, specyfikacja odpowiednich modeli ekonometrycznych i estymacja parametrów tych modeli umożliwia prognozowanie ceny papierosów, popytu na papierosy, wielkości przemytu czyli zmiennych mających wpływ na wielkość przychodów z akcyzy na papierosy. Taka próba została w niniejszej monografii podjęta. Oszacowane zostały parametry modeli ekonometrycznych wyjaśniających wpływ stawki akcyzy na cenę detaliczną paczki papierosów oraz popyt na papierosy. Wyznaczone zostały prognozy tych zmiennych ekonomicznych na 2012 rok i jak na razie można powiedzieć, że ich sprawdzalnośc jest duża. Oszacowany został także punkt przegięcia na krzywej Laffera. Okazuje się, że stawka akcyzy ustalona na 2012 rok znajduje się jeszcze przed tym punktem przegięcia, jednak dalsze niebezpieczne podnoszenie stawki akcyzy może doprowadzić do niebezpiecznego spadku dochodów budżetu Państwa.

Pierwszy rozdział niniejszej monografii poświęcony jest analizie podatków pośrednich a w szczególności podatku akcyzowego w systemie podatkowym Państwa. Wymienione i opisane są różne rodzaje podatków a także analizowane są funkcje podatków pośrednich. W rozdziale drugim poruszane są problemy polityki akcyzowej jako regulatora aktywności branży oraz optymalnej polityki akcyzowej z punktu widzenia maksymalizacji dochodów budżetowych. Szeroko omówione zostały społeczno-ekonomiczne funkcje polityki akcyzowej Państwa. W rozdziale trzecim prezentowana jest polityka akcyzowa Polski na tle polityki państw Unii Europejskiej. Kolejny rozdział zawiera analizę polityki akcyzowej Polski oraz skuteczności tej polityki z punktu widzenia realizacji celów. W rozdziale piątym analizowana jest sytuacja w polskim przemyśle tytoniowym w okresie powojennym a także po transformacji ustrojowej. W rozdziale szóstym podjęta jest próba empirycznej weryfikacji wpływu stawki akcyzy na cenę papierosów i popyt na nie. Formułowane są prognozy analizowanych wielkości oraz szacowana jest optymalna stawka akcyzy prowadząca do maksymalizacji dochodów z akcyzy na papierosy. W rozdziale siódmym analizowany jest wpływ podnoszenia stawki akcyzy na sytuację w polskim przemyśle tytoniowym. Wskaźniki ekonomiczno-finansowe przedsiębiorstw branży tytoniowej analizowane są na tle tych samych wskaźników dla przedsiębiorstw z innych branż. Pokazane zostało, że sytuacja w przemyśle tytoniowym pogarsza się na tle sytuacji w przemyśle ogółem. W rozdziale ósmym prezentowane są wyniki badania ankietowego, w którym konsumenci wyrażali swoje opinie na temat pożądanej ceny papierosów, przerzucania się konsumentów na tańsze marki oraz marki pochodzące z przemytu. Wyniki tego badania są niepokojące, gdyż statystycznie potwierdzony został wpływ wzrostu akcyzy na papierosy na poziom przemytu. W rozdziale 9-tym przedstawione są szacunki przemytu papierosów i analizowany jest wpływ wysokości akcyzy na skalę przemytu.