Prawda i piękno. Szkice o filozofii i ekfrazach w twórczości Zbigniewa Herberta

W przygotowaniu do stulecia urodzin Zbigniewa Herberta został opracowany zbiór szkiców poświęconych dwóm źródłom inspiracji jego poezji: filozofii oraz sztuce. Jednym z powodów do refleksji są koncepcje filozoficzne, z którymi Herbert zapoznał się w czasie studiów. Poeta napisał również wiele wierszy, których powstanie jest związane z zachwytem malarstwem czy rzeźbą. Ekfrazy te są pretekstem do rozważań egzystencjalnych i historiozoficznych. Inspiracje te są poddawane próbie, a ich wartość jest „opukiwana”, czy zachowała dawną nośność, żywotność, egzystencjalną aktualność.



Wykaz stosowanych skrótów dzieł Zbigniewa Herberta / 9

Paradoksy, historia recepcji i gwałtowne spory / 15



Filozofia



Apollo i Dionizos. Źródła mądrości poezji i filozofii / 53

Chrzest ziemi. Herbert, presokratycy i Nietzsche / 79

Podziw i spór. Herbert a rzymski stoicyzm / 99

Ból osobnego bytu. Mistyczna intuicja i złuda Mai / 129

Zmysły i metafory / 163

Niepewny sens dziejów w wierszu Dęby / 193

Opuszczone niebo, bo Bóg zszedł na ziemię. Obraz Boga i człowieka w poezji Zbigniewa Herberta / 217



Podróże i ekfrazy



Ekfrazy i interpretacje / 237

Złudna podróż na krawędzi nicości. Historyczne i kulturowe konteksty peregrynacji Zbigniewa Herberta / 241

Rzeczywistość – literatura – obraz. Dokumentacja świata rzeczywistego w twórczości literackiej / 261

„Patrzeć aż do zawrotu głowy”. Eseje, wiersze i sztuka kolażu / 273

Perfekcyjny grzesznik. Ekfraza i historyczny pesymizm w wierszu Epizod z Saint-Benoît / 297

Curatia Dionisia. Nowe epitafium dla rzymskiej matrony / 305



Nota edytorska / 337

Bibliografia / 341

Streszczenie / 353

Summary / 355

Nota o autorze / 357

Note about the Author / 359

Spis ilustracji / 361

Indeks osobowy / 365



Józef Maria Ruszar – doktor habilitowany nauk humanistycznych, dyrektor Instytutu Literatury, redaktor naczelny Kwartalnika Kulturalnego „Nowy Napis”. Od 2004 roku organizuje międzynarodowe konferencje naukowe pod nazwą Warsztaty Herbertowskie i wydaje serię Biblioteka Pana Cogito (80 tomów do roku 2023).



W latach 70. i 80. należał do antykomunistycznej opozycji. Był współtwórcą Studenckiego Komitetu Solidarności w Krakowie (1977), redaktorem nielegalnych pism: Niezależne Pismo Młodych Katolików „Spotkania” (1977–1983) oraz „Robotnik” (1977–1978). Za odmowę złożenia przysięgi wojskowej w Szkole Oficerów Rezerwy zdegradowany w 1978 roku i zesłany do karnej jednostki w stopniu szeregowca (w 2017 roku wydał książkę Czerwone Pająki. Dziennik żołnierza LWP). W sierpniu 1980 uczestnik strajku w Stoczni Gdańskiej, członek „Solidarności”, dziennikarz „Tygodnika Solidarność”; internowany (1981–1982). Emigrant polityczny w USA i pracownik Radia Wolna Europa, prowadzący audycję Historia i charakter – opowieść o państwie podziemnym (1985–1995).



Jest autorem książek: Stróż brata swego. Zasada odpowiedzialności w liryce Zbigniewa Herberta (2004); Słońce republiki. Cywilizacja rzymska w twórczości Zbigniewa Herberta (2014); Wytarty profil rzymskich monet. Ekonomia jako temat literacki (2016); Mane, tekel, fares. Obrazy Boga w twórczości Tadeusza Różewicza (2019); Zapasy ze światem Zbigniewa Herberta. Esej o życiu pisarzy w czasach pierwszych sekretarzy (2020); Na ziemi i w niebie. Szkice o ziemskiej i niebieskiej ojczyźnie Jana Polkowskiego (2022); wydał album Apostoł w podróży służbowej. Prywatna historia sztuki Zbigniewa Herberta (2006). W latach 2016–2019 był kierownikiem grantu NPRH Obrazy Boga, człowieka i świata w literaturze polskiej XX wieku i redaktorem pism pograntowych.