Prehistoryczni szamani
Trans i magia w zdobionych grotach

Jean Clottes - archeolog specjalizujący się w sztuce ściennej górnego paleolitu, był głównym konserwatorem dziedzictwa narodowego we francuskim Ministerstwie Kultury oraz przewodniczącym Międzynarodowego Komitetu Sztuki Naskalnej (Comité international d'art rupestre). Kierował pracami badawczymi w grocie Chauveta. David Lewis-Williams - archeolog i antropolog społeczny, szef Instytutu Badań Sztuki Naskalnej (Rock Art Research Institute) w Johannesburgu. Badacz sztuki i wierzeń plemienia San. Był prekursorem nowego podejścia do praktyk szamańskich z okresu paleolitu. Prehistoryczni szamani. Trans i magia w zdobionych grotach to książka poświęcona malowidłom i rytom jaskiniowym we Francji i Hiszpanii. Kluczem do zrozumienia bogactwa i zróżnicowania tej sztuki jest rola, jaką odgrywała ona w obrzędach szamańskich. Pierwsze wydanie Prehistorycznych szamanów wywołało falę dyskusji w świecie naukowym. W tej edycji autorzy odpowiadają swoim polemistom. "Autorzy rzetelnie przedstawiają współczesny stan - z jednej strony - niezwykle bogatych badań nad szamanizmem, z drugiej - żmudnych studiów nad tzw. sztuką paleolityczną oraz stuletnich już dziejów prób jej interpretacji. Po czym przystępują do własnej, brawurowej jej wykładni, właśnie uciekając się do paraleli szamanistycznej". z recenzji Leszka Kolankiewicza"Pozostaje pytanie - najciekawsze, ale i najtrudniejsze zarazem - po co właściwie ci prymitywni ludzie zadawali sobie tyle trudu, by wykonywać te wszystkie dzieła sztuki, które - najwyraźniej - do niczego konkretnego nie służyły. To właśnie ta pozorna bezużyteczność działalności artystycznej - wszelkiej, nie tylko figuratywnej (na przykład pieśni i tańca, tak powszechnych u wszystkich pierwotnych ludów żyjących do dziś na Ziemi) sprawiała zawsze badaczom najwięcej trudności".ze wstępu Marcina Ryszkiewicza