Przeszczepy prawne (legal transplants) z systemów prawnych common law w polskim systemie prawnym
Studium z zakresu prawa porównawczego

„Przeszczepy prawne…” to efekt badań przeprowadzonych przez Autora w ramach przygotowywania rozprawy doktorskiej w dyscyplinie nauki prawne, obronionej z wyróżnieniem w 2025 roku. Ich przedmiotem były zjawiska polegające na wprowadzaniu do polskiego systemu prawnego, jako systemu należącego do tradycji kontynentalnej (civil law), rozwiązań prawnych wywodzących się z systemów anglosaskich, reprezentujących tradycję common law. Praca przyjmuje optykę prawnoporównawczego paradygmatu przeszczepów prawnych – rzadko stosowanego w polskiej nauce – którego symboliczny początek stanowiło dzieło szkockiego historyka prawa, romanisty i komparatysty Alana Watsona pt. Legal Transplants: An Approach to Comparative Law. Charakter tytułowych przeszczepów prawnych, czyli zjawisk polegających na przenoszeniu rozwiązań prawnych między różnymi systemami prawnymi, nie jest niekontrowersyjny. Zastanawiające jest zwłaszcza to, co dzieje się z rozwiązaniem prawnym w chwili przeniesienia go na grunt innego systemu prawnego oraz w toku dalszego rozwoju prawa. W praktyce pojawia się pytanie o to, jak sprawić, by przeszczepione rozwiązanie „działało” w nowych warunkach; istotny jest także problem jego adaptacji. Szczególnie interesujące są przeszczepy prawne zachodzące między systemami prawnymi bardzo odmiennymi od siebie, należącymi do różnych tradycji prawnych. W przypadku polskiego prawa na pogłębioną refleksję zasługują zatem rozwiązania mające genezę w systemach common law. Wobec braku przekrojowego opracowania monograficznego na ten temat celem prezentowanej publikacji stała się identyfikacja mechanizmów takich przeszczepów prawnych oraz ocena ich skuteczności pod kątem wybranych kryteriów. Badania oparto na studiach dziesięciu przypadków rozwiązań prawnych, wśród których znalazły się: spółka partnerska, zasada biznesowej oceny sytuacji, zastaw rejestrowy, anglosaskie modele umów, postępowanie grupowe, wyjawienie (wydanie) środka dowodowego, pisemne zeznania świadka, opinia amicus curiae („przyjaciela sądu”), mediacja w sprawach karnych oraz propozycje wprowadzenia w polskim systemie prawnym instytucji sądów pokoju (przypadek przeszczepu „w toku”). Ponadto, na podstawie szeroko zakrojonego przeglądu literatury w książce omówiono m.in. konkurencyjne pojęcia przeszczepu prawnego i recepcji prawa, nurt badań nad przeszczepami prawnym, a także pokrewne obszary badawcze, w tym dyfuzję kulturową, dyfuzję innowacji oraz transfery i uczenie się polityk publicznych. Szczegółowo przedstawiono poszczególne elementy paradygmatu przeszczepów prawnych, a także poruszono związane z tym zjawiskiem zagadnienia języka i przekładu. Zestawiono również cechy tradycji common law i civil law oraz podjęto rozważania nad tezą o ich konwergencji. Monografia „Przeszczepy prawne…” podkreśla, jak ważna jest świadomość zjawiska przeszczepów prawnych, pozwalająca na skorzystanie z perspektywy i zestawu narzędzi wypracowanych w prawie porównawczym (komparatystyce prawniczej). Publikacja może wobec tego okazać się cennym źródłem informacji oraz inspiracji nie tylko dla przedstawicieli nauk prawnych, lecz także dla osób uczestniczących w procesach legislacyjnych, jak również praktyków prawa. Zawarte w niej treści są warte uwagi także znacznie szerszego, interdyscyplinarnego grona odbiorców, w tym tłumaczy, przekładoznawców, językoznawców, socjologów, antropologów, kulturoznawców czy politologów (w tym studentów).