Rozumne społeczeństwo? Wokół José Ortegi y Gasseta i zachodniej cywilizacji. Cz. III

José Ortega y Gasset nie był wrogiem demokracji jako ustroju politycznego, ale był krytykiem pewnych zjawisk społecznych z demokracją związanych. Podstawowe założenie monografii stanowi przekonanie, że uzasadniona krytyka może w większym stopniu przysłużyć się takiej czy innej instytucji, aniżeli niezachwiana wiara w jej doskonałość. Studia nad pismami hiszpańskiego filozofa prowadzą do przekonania o kruchości ustroju demokratycznego, którą można wzmocnić poprzez ukształtowanie społeczeństwa obywatelskiego. Z tej perspektywy mniejsze znaczenie ma masowe uczestnictwo w wyborach, a większe odpowiedzialny i rozumny wyborca, gdyż tylko taki w swojej większości może zapobiec oddaniu władzy w ręce destrukcyjnych sił politycznych.

Monografia prezentuje natomiast nieco odmienne od ortegiańskiego spojrzenie na epokę oświecenia, które pozostawiło nie tylko wyraźny zarys nowego porządku społecznego, ale także wytyczne dotyczące odpowiedniego przygotowania do uczestnictwa we władzy mas społecznych. Problem polega na odpowiedzi na pytanie, czy przypadkiem kolejne pokolenia, ignorując okoliczności życia (w tym pewne wydarzenia historyczne), faktycznie kształtowały zachodnią cywilizację zgodnie z duchem oświecenia, a nie tylko z jego formalnymi zaleceniami?

Autor