Style zachowań awangardowych

Takiej książki o awangardzie jeszcze nie było. Kalejdoskop i eksperymentarium. Ścieżki rozwidlające się, krzyżujące, zapętlające. Wielogłosowe opowieści wysnute ze szczątkowych śladów awangardowego "dziania się" i akademickie analizy najbardziej znanych, najszerzej komentowanych tekstów. Imponujący tekst-kłącze dowodzi wielkiej erudycji autorek, pokazuje odwagę myślenia o kulturze, wprawiania w ruch ustabilizowanych pojęć, szukania nieoczywistych "punktów wyjścia" sensu. Iwona Boruszkowska i Michalina Kmiecik wykonały gargantuiczną pracę, wydobywając z głębokiego cienia twórców, grupy artystyczne i teksty o niemałym znaczeniu dla kształtowania się i funkcjonowania polskiej awangardy. Kompozycja swoiście sylwicznej książki znacznie odbiega od tego, do czego przyzwyczaiły czytelników dotychczasowe prace akademickie. Badaczki tworzą labirynt o powtarzających się, choć nietożsamych, modułach. Główne analityczne rozdziały przeplatają ścieżkami prowadzącymi przez "milieu" - przestrzenie dalekie od najczęściej uczęszczanych awangardologicznych traktów.

Współautorska książka krakowskich badaczek jest inspirującą, niezwykle otwierającą próbą przepisania czy reinterpretacji historii polskiej awangardy, ma ona szansę odświeżyć przyjmowane powszechnie sposoby myślenia i opowiadania o międzywojennej awangardzie oraz jej twórcach. O oryginalności monografii stanowi kilka zaproponowanych tu rozwiązań. Pierwsze z nich to włączenie w główny nurt tej historii podmiotów, środowisk i artystów w jej kanonicznej wersji marginalizowanych lub nieobecnych, a gest ten podkreśla uczynienie z nich "równoleżnych" bohaterów i bohaterek książki. Drugie to próba odejścia od tekstocentrycznej historii awangardy literackiej i położenie nacisku na sposoby funkcjonowania, stowarzyszania się, strategie działania i komunikowania (się). Oznacza to zarówno płynne przechodzenie przez autorki od poziomu tekstu do kontekstu historycznego - do zjawisk opisywanych zwyczajowo przez socjologię literatury i historię czy antropologię kultury - jak i analizowanie utworów literackich i dzieł w kategoriach "czynnościowych": gestów, doświadczeń, materialności, sensualności i jej stanów, oddziaływania, wytwarzania tożsamści. Ten aspekt książki uważam za zrealizowany najbardziej precyzyjnie, odkrywczo, z wielkim kunsztem analityczno-interpretacyjnym. Błyskotliwie, trafnie nazwane i uchwycone kategorie z zakresu poetyki awangardowej mają szansę wejść zarówno w szerszy obieg (tekst dermoskopowy, dromoskopowy i inne), jak i do podstawowego słownika badaczy awangardy albo zostać wręcz zuniwersalizowane.

 

Artyści awangardy, pokładający wiarę w relacjach, także od nas - swoich badaczek - domagają się wzajemności, wymiany spojrzeń.

Wzajemność staje się więc w tej książce znacznikiem wysiłku i starania. Nie jest dana raz na zawsze, nie jest czymś, co przychodzi samoistnie. Wymaga codziennego wracania do tych samych stronic, fotografii, wspomnień. Wymaga też cierpliwości w wielokrotnym opowiadaniu i słuchaniu czyjejś opowieści, cierpliwości w oczekiwaniu na drugiego człowieka. Tej książki nie mogła zatem napisać jedna osoba; nie mogła powstać bez rozmów, bez rozchodzących się w odmienne strony wrażliwości, bez różnic, jakie nas kształtują. Splatają się w niej bowiem nie tylko rozmaite wątki, ale też rozmaite osobowości, języki, stopnie uważności, pasje i antypatie, niezrozumienia, wyjaśnienia, objawione w cudzym spojrzeniu oczywistości, te wszystkie rzeczy, których nie chciałoby się robić w pojedynkę. Nie byłoby tej książki bez wzajemności. Bez wychodzenia sobie naprzeciw, bez ścierania się ze sobą, bez odwzajemniania potrzeb. Bez szacunku, bez współmyślenia, bez niezgody. Wzajemność jest kluczem do każdej rozmowy, tworzy ją. I ona leży u podstaw wszelkiego poznania.