Sztuka i archeologia kultur indiańskich prekolumbijskiego Południowego Zachodu USA

Południowy Zachód Ameryki Północnej to kraina szczególna i wyjątkowa pod względem geograficznym, archeologicznym, kulturowym i krajobrazowym. Jest to obszar, gdzie pomimo wyjątkowej surowości klimatu i środowiska naturalnego na północ od rzeki Rio Grande rozwinęły się jedne z najbardziej złożonych społeczności indiańskich w całej Ameryce Północnej. Wymownym świadectwem rozwoju tych kultur i ludów są do dzisiaj pozostałości wielkich osad i protomiast kultur Pueblo, Mogollon/Mimbres, Casas Grandes i Hohokam, budowanych z kamienia i drewna, które często przetrwały w niemal doskonałej kondycji ponad tysiąc lat. Dodatkowo w wielu miejscach możemy podziwiać przejawy dawnych wierzeń Pueblo oraz innych kultur indiańskich tego regionu, m.in. w postaci misternie zdobionej ceramiki oraz sztuki naskalnej, czyli malowideł i petroglifów pokrywających ściany jaskiń, kanionów oraz pojedyncze głazy. Prekolumbijskie ślady rolniczych kultur indiańskich mieszają się od XIII/XV wieku z napływającymi na ten obszar plemionami łowiecko-zbierackimi Apaczów, Nawahów i Ute, a od XVI wieku z pierwszymi Europejczykami, hiszpańskimi konkwistadorami i misjonarzami.

„Południowy Zachód Ameryki Północnej, obejmujący pogranicze południowo-zachodnich stanów USA oraz przyległe partie północnego Meksyku, nie jest tylko pojęciem czysto geograficznym, jak może sugerować sama nazwa, ale w rozumieniu archeologicznym i antropologicznym jest to także, a może przede wszystkim, termin kulturowy. Jego pojemna definicja mieści więc w sobie zarówno charakterystyczny pustynny krajobraz z kaktusami i opuncjami oraz rozległe piaskowcowe płaskowyże i przecinające je kaniony, jak też prekolumbijskie i współczesne kultury oraz plemiona indiańskie rozwijające się w tym trudnym pod kątem środowiska naturalnego i klimatu regionie.”
(fragment rozdziału I)

Radosław Palonka jest adiunktem w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Od kilkunastu lat uczestniczy w badaniach kultur indiańskich Ameryki Północnej, m.in. realizujących programy współpracy archeologów i antropologów ze współczesnymi społecznościami indiańskimi. Od 2011 roku kieruje samodzielnym projektem badawczym w regionie Mesa Verde (Kolorado, USA), analizującym osadnictwo oraz sztukę naskalną kultury Pueblo oraz innych grup indiańskich z Południowego Zachodu, m.in. Nawaho i Ute.