Teatr nie-ludzkiej formy

Tworzący książkę zbiór wypowiedzi o polskim teatrze lat 70.i dramacie lat 80., w innej postaci już wcześniej publikowanych, został skomponowany w sposób tak przemyślany i konsekwentny, że kompozycja tomu współdecyduje o znaczeniach całej pracy. Nie tylko bowiem wyznacza pole obserwacji autora, mieszczące się pomiędzy teatrem śmierci a śmiercią teatru, ale także pozwala wydobyć rzecz najważniejszą — diagnozę kondycji teatru (i rzeczywistości) schyłku XX wieku.

Z krakowskiego punktu obserwacyjnego ujawniają się trzy podstawowe właściwości naszego życia teatralnego. Dwie z nich uderzają na pierwszy rzut oka: to dominacja przestrzeni międzytekstowej, w której toczy się wszechogarniający dialog dramatów i spektakli oraz zabsolutyzowanie awangardowego nakazu wolności tworzenia, usprawiedliwiającego wszelkie działania artystyczne. Nie dziwi więc, że śmierć Kantora, ostatniego wcielenia prawdziwego awangardzisty, symbolicznie zamyka historię teatru nie tylko lat 70. i 80., ale i całej, napiętnowanej wymogiem awangardowości współczesnej formacji kulturowej, wziętej w „nawias” przez dwóch wielkich twórców krakowskich: Wyspiańskiego i Kantora.

Ostatnia, trzecia cecha naszego życia teatralnego, kształtowanego przez mijającą na naszych oczach formację, to przeczucie a następnie wiedza o tym, że ludzki dramat został w XX wieku zmiażdżony przez nie-ludzką (zatem i nie-boską) formę, będącą wieloodmianową postacią śmierci.

To najważniejszy problem tej doskonałej książki, w której sztuka teatru mówi głosem Kasandry — nigdy, jak wiadomo, niewysłuchanej.

                        z recenzji profesor Dobrochny Ratajczakowej



Krzysztof Pleśniarowicz: profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego, założyciel i kierownik Katedry Kultury Współczesnej UJ, współtwórca Instytutu Kultury UJ. W latach 1994-2000 dyrektor Cricoteki, Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora, w latach 2008-2016 prodziekan Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ. Od 5 XI 1977 do 13 XII 1981 recenzent teatralny „Dziennika Polskiego”.

Autor m. in. książek: Teatr Śmierci Tadeusza Kantora (1990); Kantor. Artysta końca wieku (1997); Dylemat jedynego wyjścia. Absurd w dramacie u schyłku realnego socjalizmu (2000); The Dead Memory Machine. Tadeusz Kantor’s Theatre of Death (2004); Pogodzić Mrożka z Grottgerem. Ostatnie chwile przed Dwustuleciem Sceny Narodowej w Krakowie (2005); A Halott Emlékek Gépezete. Tadeusz Kantor Halálalszínháza (2007); Kantor (2018); Przestrzenie deziluzji. Dwudziestowieczne modele dzieła teatralnego (2020), Wschodni dramat absurdu u schyłku sowieckiego bloku (2021). Edytor pism Maurice’a Maeterlincka, Tadeusza Kantora i Jerzego Pleśniarowicza.