W poszukiwaniu nowoczesnej, demokratycznej i narodowej wizji reformy szkolnictwa
Ogólnopolski Zjazd Oświatowy (Łódź, 18?22 czerwca 1945 roku)

Maria Januszewska-Warych odważnie zmierzyła się z obszerną problematyką odrodzonej oświaty polskiej po II wojnie światowej, opierając się na bogatych i jak dotąd niedostatecznie wykorzystanych materiałach źródłowych. Pod tym względem spenetrowała podstawowy zasób archiwalny dotyczący zjazdu, liczne materiały prasowe na temat tego wydarzenia i problemów z nim związanych, jak również praktycznych rozwiązań występujących w oświacie przed zjazdem i wkrótce po nim. [] Monografia jest dziełem nowatorskim, stanowiąc istotny wkład do historii wychowania w Polsce czasów najnowszych. [] Co jednak najważniejsze, Autorka wydobyła w dużej mierze z zapomnienia sam Ogólnopolski Zjazd Oświatowy, który odbył się w Łodzi w 1945 roku.Z recenzji prof. dra hab. Jerzego Hauzińskiego, prof. zw. w Akademii Pomorskiej (byłej Pedagogicznej) w Słupsku, takoż byłego jej Rektora Autorka daje się poznać jako znawczyni problemu i umiejętnie go przedstawia. [] Jej praca ma wysokie walory konstrukcji naukowej. Będzie przydatna dla pedagogów, a nie tylko historyków edukacji, a problemy zjazdu łódzkiego z 1945 roku w jej ujęciu staną się istotną częścią historii polskiej edukacji i jej polityki oświatowej. [] Obszerna charakterystyka obrad pozwala nie tylko poznać, ale i ocenić wartość dokonań zjazdu. Jest to poważne osiągnięcie Marii Januszewskiej-Warych w zbadaniu i przedstawieniu źródeł i materiałów zjazdowych oraz ukazaniu go w należytym obiektywnym ujęciu. [] Autorka zwraca także uwagę na realia egzystencji środowiska nauczycielskiego. Są to wyważone oceny, stanowiące nie tylko podsumowanie problemów sprzed 70 lat.Z recenzji prof. zw. dra hab. Józefa PółturzyckiegoStruktura książki opiera się na układzie mieszanym, chronologiczno-problemowym, z wyraźną przewagą kryteriów chronologicznych w odniesieniu do czterech rozdziałów. W pierwszym zestawiono zjawiska, których charakter mógł wpływać na minimalizowanie programowanych zmian w szkolnictwie, w tym takie jak martyrologia nauczycielstwa i unicestwienie systemu oświaty w okresie wojny i okupacji. W następnym rozdziale scharakteryzowano skomplikowany splot wydarzeń politycznych i społecznych, których rezonans uwidocznił się w szkolnictwie tuż przed zjazdem i w jego toku. Rozdział trzeci to krytyczna relacja z przebiegu obrad, czwarty zaś to próba zestawienia realiów oświaty szkolnej, jej stanu i najpilniejszych potrzeb z postulatami, które na zjeździe przedstawiał konkretnie resort oświaty, a ogólnikowo także zjazdowa rezolucja. Końcową część książki ujęto heurystycznie, włączając do struktury, oprócz zakończenia, bibliografię, indeks osób i aneksy w postaci zestawu najważniejszych dokumentów. Wiele uwag związanych ubocznie z treścią publikacji znalazło się w przypisach. Konstrukcja monografii stara się oddać dramaturgię epoki, w którą wpisywał się łódzki zjazd umilkły działa walczących stron, ale padały salwy z broni w wojnie wewnętrznej, działali niemieccy dywersanci, w efekcie polsko-czechosłowackiego sporu o granice mogło właśnie w dniu rozpoczęcia obrad dojść do zbrojnej konfrontacji, przede wszystkim zaś Polska pogrążona była w chaosie, co przedstawił między innymi Marcin Zaremba w monografii Wielka trwoga. Polska lat 19441947. Ludowa reakcja na kryzys. Na tym tle gorączka sporów na zjeździe o kształt jutra polskiej szkoły wyróżniała się umiarem, co więcej pozytywnym dążeniem do rozwiązań zgodnych z narodowym interesem i stwarzaniem przesłanek dla demokratycznej formacji także w szkole i w całej oświacie. Może treść książki oddawanej do rąk Czytelników zostanie tak odczytana.