Żołnierska paideia
Wychowanie i szkolenie wojskowe w Polsce XVI-XVII wieku

Jan Ryś relacjonuje w książce swoje badania nad wpływem szlacheckiej kultury i tradycji, nasyconych elementami (o ile nie kultem) wojskowości, na wychowanie i przygotowanie wojskowe młodzieży w Polsce w XVI i XVII wieku. Książka jest rezultatem wieloletnich badań i przemyśleń jej Autora, który wychodzi poza ramy dotychczasowych badań nad historią wychowania. Jest bardzo bogata faktograficznie, dzięki czemu poważnie wzbogaca dorobek polskiej historii wychowania pod względem treści i w warstwie interpretacyjnej. Autor otworzył nowe szerokie i obiecujące naukowo pole badawcze, obejmujące nie tylko zagadnienia wychowania wojskowego, ale także problemy rozwoju społecznego, historię kultury i obyczaju, ideałów i ideologii wychowawczej, historię pedagogiki oraz bardzo dziś aktualne problemy edukacji obywatelskiej i wychowania patriotycznego. Można się spodziewać, że książka o żołnierskiej paidei w XVI i XVII wieku, napisana żywo i ilustrowana bogato wypisami z tekstów źródłowych, zainteresuje historyków różnych dziedzin życia społecznego i zapoczątkuje dyskusję o historii wychowania. prof. dr hab. Kalina Bartnicka
Jan Ryś od wielu lat zajmuje się problematyką szkolnictwa wojskowego w I Rzeczpospolitej, a niniejsza praca jest podsumowaniem wieloletnich kwerend w archiwach i bibliotekach dotyczących wychowania i szkolenia żołnierzy w epoce nowożytnej, a ściślej w XVI-XVII wieku, choć znajdujemy odniesienia tak do epoki wcześniejszej, jak do XVIII wieku. Celem autora było ukazanie "żołnierskiej paidei" rozumianej jako system formowania człowieka, a w tym wypadku "doskonałego żołnierza". Autor słusznie wskazuje na wiele wspólnych cech pomiędzy zasadami starogreckiej paidei i praktyką wychowania oraz szkolenia polskiego rycerstwa epoki nowożytnej. Książka Jana Rysia w sposób kompetentny, wykorzystując niemal w całości tak źródła, jak literaturę dotyczącą tematyki związanej z wychowaniem i szkoleniem żołnierza w epoce nowożytnej, przedstawia stan badań nad wychowaniem wojskowym młodzi szlacheckiej w XVI-XVII wieku. Szczególną uwagę Autor zwrócił na edukację krajową i zagraniczną, która była nieodzownym elementem szkolenia przyszłych wojskowych. Na szerokim tle piśmiennictwa obcego ukazał wszystkie elementy, które wpływały na rozwój młodego człowieka, począwszy od okresu dorastania, gdy przebywał w domu rodzinnym, po edukację praktyczną w obozach wojskowych. Tak wszechstronne ujęcie tej tematyki było dotąd nieobecne w polskiej historiografii, stąd bardzo wysoko oceniam wysiłek autora. prof. dr hab. Mirosław Nagielski